Yürütmenin Durdurulması Kararı

Bu yazımızda iptal davalarında bir ara karar niteliğinde olan yürütmeyi durdurma kararının niteliği, şartları, hukuki anlam ve sonuçları, itiraz yolları hakkında özet niteliğinde bilgi vermeye çalışacağız. 

Yürütmenin durdurulması kararı; idari işlemin sonuç doğurmasını açılan idari davanın sonuna kadar ve dava konusu idari işlemin tüm hukuki sonuçları ile birlikte bir nevi askıya alan, ara karar niteliğinde, acele alınması zorunlu bir tedbir şeklidir. Özel hukuk davalarında verilen ihtiyati tedbir kararına benzetilmektedir.

Bilindiği üzere idari işlemler, hukuka uygunluk karinesinden yararlanır. İdari Yargılama Usulü Kanunu madde 27 uyarınca ‘’Danıştay’da veya idari mahkemelerde dava açılması dava edilen idari işlemin yürütülmesini durdurmaz.’’ şeklindeki düzenleme ile idari işlemlerin hukuka uygunluk karinesi hüküm altına alınmıştır. Yani idare tarafından alınan bir karar veya yapılan bir işlem, idare mahkemesi tarafından iptal edilinceye kadar, hukuka uygun olduğu kabul edilir ve uygulamasına devam edilir.

Davacının yargı mercilerine başvurmasının idari işlemin kendiliğinden durmasına neden olmaması; yersiz davalarla idarenin işlemez hale getirilmemesi düşünülerek ‘’yargıya başvurma idari işlemin icrasını durdurmaz.’’ kuralına yer verilmişse de gerektiğinde yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi bu kuralın düzelticisi mahiyetinde ve bu kural ile oluşabilecek zararın gidericisi niteliğinde olduğundan son derece önemlidir. Yargılama sonucunda idari işlemin hukuka aykırı olduğunu saptandığında ve işlem iptal edildiğinde, bu iptal kararının geriye yürümesi, yani işlem hiç yapılmamış gibi sonucun ortaya çıkması gerekir. Bu sebeple dava konusu işlemin sebebiyet vereceği zararın önlenmesi için Danıştay ve İdare Mahkemelerine işlemin uygulanmasını durdurma yetkisi tanınmıştır.

Yürütmenin Durdurulması Talebi Ayrı Bir Dava İle mi İstenir?

Yürütmenin durdurulması talebi, işlemin icra edilmesinin dava açılmakla kendiliğinden durmaması ve uzun süren yargılamalar nedeniyle de mahkemeden beklenen nihai faydanın mahkeme bitene kadar korunamaması ihtimalini önleme amacı taşımaktadır.

Yürütme durdurma davası diye ayrı bir dava türü yoktur.

Yürütmenin durdurulması kararı iptal davası ile birlikte talep edilir. Tek başına yürütmenin durdurulması talepli bir dava açılamaz. İdari işlemlerdeki kanunilik karinesinin geçici olarak askıya alınması şeklinde de tanımlanabilecek olan yürütme durdurma kararları; idari işlemin iptal edilmesi anlamına gelmez. Yargılama boyunca işlemin hukuka uygun olduğuna ilişkin karinenin ve aynı zamanda işlemin uygulanmasının geriye dönük olarak durdurulması anlamına gelmektedir.

Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilmesi İçin Şartlar

Daha önce de ifade ettiğimiz gibi ön şartımız öncelikle bir iptal davası açılmış olmasıdır. Kanun koyucunun belirlediği temel iki şart ise 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu 27. maddesinde mahkemelerin yürütmeyi durdurma kararı verebilmesi için ‘’Danıştay veya idari mahkemeler, idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda, davalı idarenin savunması alındıktan veya savunma süresi geçtikten sonra gerekçe göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verebilirler.’’ şeklinde detaylı olarak düzenlenmiştir. Aynı şekilde Anayasa madde 125/5 ile de ‘’İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.’’ denilerek düzenleme altına alınmıştır. Buna göre;

• İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç ve imkansız zararların doğması,

• İdari işlemin açıkça hukuka aykırı olması
  

Yürütmenin durdurulması için çok önemli iki temel koşul yukarıda ifade edilmiş olup bu iki şartın birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir. Burada bu iki şartın gerçekleşip gerçekleşmediği her somut olaya göre değişkenlik gösterecektir. Dolayısıyla mahkemelerin somut olayı değerlendirerek yorum ve takdir yetkisini kullanması gerekecektir.

Yürütmenin durdurulması kararı alınırken gözetilecek temel şartların yanında bazı özel şartlar da aşağıda maddeler halinde sayılmış olup, gerekli gördüklerimizin açıklamasını da aşağıda yapacağız.

• Yürütme durdurma talebi için harç (2024 yılı için 704,50 ₺ )

• Davalı idarenin savunmasının alınması veya savunma süresinin geçmesi,

• Gerekçe gösterilmesi,

• Teminat (Duruma göre)

• 
  

İdarenin Savunması Alınmaksızın Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilebilir mi?

Yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için aranan iki temel şartın yanında özel bazı koşullar da bulunmakta demiştik. Bu özel koşullardan ilki idarenin savunması alınmaksızın yürütmenin durdurulması kararı verilmesi için işlemin uygulanmakla etkisi tükenecek nitelikteki işlemler kategorisinde bulunması şartıdır. Kural olarak yürütmenin durdurulması kararı, davalı idarenin savunması alındıktan sonra veya savunma süresi geçtikten sonra verilebilir. Fakat bunun istisnasını ‘’uygulanmakla etkisi tükenecek nitelikteki idari işlemler’’ oluşturur. Uygulanmakla etkisi tükenecek idari işlemler için idarenin savunması alındıktan sonra yeniden değerlendirilmek ve karar verilmek üzere mahkemece yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.

Teminat Alınmaksızın Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilebilir mi?

İdari işlemlere karşı açılan iptal davalarının konusunun mali işlemler olması durumunda mali işlemin güvencesi olarak yürütmeyi durdurma kararı verilebilmesi için teminat şartı aranmaktadır. Teminat istenen dava örnekleri mali işler haricinde çok nadirdir. İdarenin mali işlemleri kamu yararı amacı taşıdığından dolayı yürütmenin durdurulması kararının verilebilmesi durumunda kanun koyucu hak kayıplarının önüne geçebilmek için teminat şartı aramıştır. Fakat bu husus uygulamada iptal davalarının büyük bir bölümünde teminat aranmaksızın yürütmenin durdurulması kararı verilmek suretiyle karşımıza çıkar.

Ayrıca idareden ve adli yardımdan faydalanan kimselerden teminat alınmaz.

Yürütmenin Durdurulması Talebi Üzerine Verilecek Kararlar

İdari yargı tarafından, davalı idarenin savunmasının gelmesinin ardından yapılan inceleme sonucunda dava konusu idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğacak olması ile idari işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu sonucuna varılırsa dava konusu işlemin yürütülmesinin durdurulması talebinin kabulüne karar verilecektir.

Mahkeme uygulanmakla etkisi tükenecek nitelikte idari işlemler bakımından ise savunma alındıktan sonra yeniden değerlendirilmek üzere yürütmenin durdurulması talebinin kabulüne karar verebilir.

Yine mahkemece yürütmenin durdurulması istemine karşı red kararı verilerek davanın esastan görülmeye devam etmesi de mümkündür. Verilen bu red kararına karşı itiraz yolu açıktır. Yürütmenin durdurulması talebinin reddi halinde itiraz edilecekse, yürütmenin durdurulması şartlarının gerçekleştiği açıklanmalı ve idari işlemdeki hukuka aykırılık gerekçeleri ortaya konularak, uygulanması halinde ne gibi telafisi güç zararların olacağı somut bir şekilde açıklanmalıdır.

Yürütmenin durdurulması kararları iptal kararı gibi gerekçeli olmalıdır.

Yürütmenin Durdurulması Kararının Uygulanması

Yürütmenin durdurulması kararı ve iptal kararları aynı etki ve sonucu doğurmakla birlikte, iptal kararı nihai bir karar iken yürütmenin durdurulması kararı ise bir ara karar niteliğindedir.

Tüm yargı kararlarında olduğu gibi idarenin yürütmenin durdurulması kararının kabulüne de uyması zorunlu olup bu karar bağlayıcı bir karardır. Mahkeme tarafından yürütmeyi durdurma kararı verildiğinde, işlemi yapan idarenin, dava konusu işlemi icraya başlamadan önceki haline getirmesi gerekir. Fakat uygulamada bu durum idarenin yürütmenin durdurulması kararı verildiği andan itibaren işlemini durdurduğu söylenebilir.

Danıştay, BİM, idare ve vergi mahkemelerinin yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararlar hakkında gecikmeksizin işlem tesis etmeye ve eylemde bulunmaya mecbur olduğu açıkça kanun metninde belirtilir. İdare açısından bu işlem tesisi ve karara uyma konusunda azami süre kararın idareye tebliğinden itibaren 30 günü geçemez. (İYUK M.28/1)

Yürütmenin Durdurulması Kararına İtiraz

Mahkemece yürütmenin durdurulması talebi kabul edilebileceği gibi reddedilebilir ve ilgili taraflarca her iki karara karşı da itiraz yolu açıktır. İtiraz süresi, yürütmenin durdurulması istemi hakkında verilen kararın tebliğ edildiği günü izleyen günden itibaren 7 gündür. Yürütmenin durdurulması istemine karşı verilen karara itiraz edecek tarafın başvuracağı merci, bu kararı veren yargı yerine göre değişmektedir.

• İdare ve vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı Bölge İdare Mahkemesine,

• Bölge İdare Mahkemesi tarafından verilen karara karşı en yakın Bölge İdare Mahkemesine,

• Danıştay dava daireleri tarafından verilen karara karşı konusuna göre idari veya vergi dava daireleri kuruluna,

• Adli tatilde verilen idare ve vergi mahkemesi kararlarına karşı ise en yakın nöbetçi idare veya vergi mahkemesine itiraz edilir.

Yürütmenin durdurulmasına ilişkin verilen kararlar 15 gün içinde yazılır ve imzalanır. İtiraz merci dosyanın kendisine gelişinden itibaren 7 gün içinde karar vermek zorundadır. (İYUK M.27/7) İtiraz yoluna bir kez başvurulabilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. (İYUK m27/7) Bu kararlara karşı başka bir mercie veya hukuksal yola başvurma olanağı yoktur.

İtiraz dilekçesi, itirazı inceleyecek mahkemeye gönderilmek üzere kararı veren mahkemeye hitaben yazılmalıdır.

İdari merciler yürütmenin durdurulması kararının gereğini yerine getirmekle yükümlüdür, mahkeme kararının yerine getirilmemesi hukuka aykırıdır.

Sık Sorulan Sorular

Tam Yargı Davalarında Yürütmenin Durdurulması İstenebilir Mi?

Tam yargı davaları idari işlem veya eylemlerden dolayı kişisel hakları ihlal edilenlerin zararlarının tazmini istemi ile açtıkları bir idari dava türüdür. Dolayısıyla bu davalarda sadece zararın giderilmesi konu edindiği için yürütmenin durdurulması istenemez. Yürütmenin durdurulması yalnızca iptal davalarında söz konusu olabilir.

Vergi davalarında yürütmenin durdurulması istenebilir mi?

Vergi davaları idare hukukundaki diğer davalardan bu hususta farklılık arz edebilir. Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin iptal davası açılması ile, istisna haller de bulunmakla beraber, idari işlemin yürütülmesi kendiliğinden durur, mahkemenin ayrıca yürütmenin durdurulması kararı vermesine gerek yoktur.

Vergi davalarında teminat alınmaksızın yürütmenin durdurulması kararı verilebilir mi?

7/7/2022 tarihli Resmi Gazetede vergi davalarında teminat alınmadan yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceğini öngören düzenleme “Anayasa Mahkemesinin 1/6/2022 Tarihli ve E:2022/14, K:2022/70 Sayılı Kararı” ile iptal edildi.

Yürütmenin durdurulması kararının uygulanmaması halinde ne yapılır?

İdarenin, yargı kararlarını uygulayıp uygulamamak noktasında takdir hakkı olmadığı halde eğer yürütmenin durdurulması kararı yerine getirilmez ise ilgili idare ve kamu görevlileri hakkında suç duyurusu yapılabileceği gibi maddi ve manevi tazminat davası da açılabilir.

Temyiz ve istinaf aşamalarında yürütmenin durdurulması kararı verilmesi istenebilir mi?

Evet, istenebilir. İYUK madde 52’de süre konusunda herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. O halde istinaf ve temyiz incelemesinde işin esası hakkında karar verilinceye kadar yürütmenin durdurulması istenebilir. Kanun yoluna başvurma tek başına ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararın yürütmesini durdurmaz. Ayrıca yürütmenin durdurulması istemleri hakkında üst mahkemelerce verilen kararlara itiraz edilemez.