Müdahalenin Men'i (El Atmanın Önlenmesi) Davası

Bir kişinin malik olduğu mal üzerinde tasarrufta bulunma hakkını engelleyen her türlü müdahaleye karşı maliki koruyarak müdahalenin kaldırılmasını sağlayan hukuki yola el atmanın önlenmesi davası denir. Bir şeye malik olan kimse, hukuk düzeninin sınırları içinde, o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir. Malik, malını haksız olarak elinde bulunduran kimseye karşı istihkak davası açabileceği gibi, her türlü haksız el atmanın önlenmesini de dava edebilir. Bu davayı açmak için mala malik olmak zorunlu değildir. İntifa ve kira hakkı gibi şahsi hak sahipleri de bu davayı açmaya yetkilidir.

El Atmanın Önlenmesi Davasının Şartları

Ayni ve şahsi hak sahipleri bu davayı açmaya yetkilidir. Sınırlı ayni haklara intifa hakkı, sükna hakkı, üst hakkı, geçit hakkı örnek verilebilir. Elbirliği mülkiyeti veya paylı mülkiyet hallerinde her ortak/paydaş el atmanın önlenmesi davası açabilir. Bu durumda el atmanın önlenmesi davası açan paydaşın payı oaranında (veya örneğin ortağın miras hissesi oranında) değil, malın tümü hakkında el atmanın önlenmesi kararı verilmelidir.

El atmanın önlenmesi davası açılabilmesi için taşınır veya taşınmaz mal üzerindeki ayni veya şahsi hakka el atılmış olmalı veya el atma tehlikesi bulunmalıdır. El atmanın gelecekte vuku bulacak olması önceden el atmanın önlenmesi davası açılmasına engel değildir. El atmanın önlenmesi davası, ayni hakka (mülkiyet, intifa vb.) el atmanın sona erdirilmesi veya el atma tehlikesinin engellenmesini hedeflemektedir.

Ayni veya şahsi bir hakka haksız şekilde al atılması gerekmektedir. Engelin haksız olması için engelleyenin hiçbir haklı gerekçeye dayanmadan engeli oluşturması gerekir. Bu davada davayı açan kişinin kusursuz olmasına gerek yoktur. Kusurlu olsa dahi el atmanın önlenmesi davası açabilir çünkü bu dava salt olarak mülkiyet hakkını ve bu haktan doğan hakları korur.

El atmanın önlenmesi davası açmayı gerektiren haller ;

• Tapuya kayıtlı taşınmazlarda fiili zilyetliğin kaybını sonucunu doğurmayan her türlü hak ihlalinde el atmanın önlenmesi davası açılabilir.

• Tapuya kayıtlı olmayan taşınmaz üzerinde ayni hak sahibi ise el atmanın önlenmesi davası açılabilir.

• Taşınır eşyalar üzerindeki ihlaller süratli bir şekilde olup bittiği için devam eden ve sona erdirilebilecek bir el atma mevcut ise dava açılabilir.

• Doğal güçler el atmanın önlenmesi davasıyla korunur.

• Olumsuz irtifak hakları el atmanın önlenmesi davası ile korunur. (manzara kapatmama irtifakı)

• Rehin hakkı sahibinin elindeki mal, malın gerçek sahibi o malı almaya kalkışırsa malike karşı el atmanın önlenmesi davası açabilir.

El Atmanın Önlenmesi Davasının Ek Taleplerle Beraber Açılıp Açılamayacağı

El atmanın önlenmesi davası, haksız el atmaya son vermek amacıyla açılmaktadır. Bazı durumlarda haksız el atma ayrıca bir zarara da sebebiyet vermektedir. Şahsi veya ayni hak sahibi (mülkiyet hakkı, intifa hakkı, oturma hakkı vb) haksız el atma nedeniyle oluşan zararın da giderilmesini talep edebilir. Haksız el atma halinde zararın giderilmesi amacıyla şu taleplerde bulunulabilir: Şahsi veya ayni hak sahibi, haksız el atmadan dolayı zedelenmiş veya bozulmuş malın eski hale getirilmesini isteyebilir.

Haksız müdahale edilen taşınmaz üzerinde muhdesat varsa, muhtesatın yıkımı veya kaldırılmasını talep edebilir. Örneğin, taşınmaz üzerinde haksız ve kötüniyetli bir şekilde bina inşa eden kişinin inşa ettiği bu bina muhtesat olarak kabul edildiği için, mülkiyet hakkı sahibi bu binanının yıkılmasını talep edebilir. Şahsi veya ayni hak sahibi haksız işgale uğrayan mal için ecrimisil (haksız işgal tazminatı) talep edebilir. El atmanın önlenmesi davasında, yukarıdaki hususlar ayni/şahsi hak sahibi tarafından talep edilmedikçe kendiliğinden karar veremez. Örneğin, mülkiyet hakkı sahibi el atmanın önlenmesi yanında, hem yıkım hem de ecrimisil talep ediyorsa dava dilekçesinde bu talepleri ayrı ayrı ileri sürmesi gerekir.

Paylı Mülkiyette ve Elbirliği Mülkiyetinde Müdahalenin Men'i

El atma haksız fiil niteliğinde olduğundan elbirliği mülkiyetinde her ortak, paylı mülkiyette her paydaş üçüncü kişilere karşı tek başına el atmanın önlenmesi davası açabilir. Paydaşlar birbirine karşı da elatmanın önlenmesi davası açabilir. Paylı mülkiyette taşınmazdan yararlanamayan paydaş, engel olan öteki paydaş veya paydaşlardan payına vaki el atmanın önlenilmesini her zaman isteyebilir. Hatta elbirliği mülkiyetinde dahi paydaşlardan biri öteki paydaşların olurlarını almadan veya miras şirketine temsilci atanmadan tek başına ortak taşınmazdan yararlanmasına engel olan ortaklar aleyhine el atmanın önlenilmesi davası açabilir. Ancak, o paydaşın payına karşılık çekişmesiz olarak kullandığı bir kısım yer varsa, açacağı el atmanın önlenilmesi davasının dinlenme olanağı yoktur. Yerleşmiş Yargıtay İçtihatlarına ve aynı doğrultudaki bilimsel görüşlere göre payından az yer kullandığını ileri süren paydaşın sorununu el atmanın önlenilmesi davası ile değil, kesin sonuç getiren taksim veya izalei şuyu (ortaklığın giderilmesi yoluyla giderilmesi davası açmak suretiyle çözümlemesi gerekmektedir.

El Atmanın Önlenmesi Davasında Yargılama

Zamanaşımı: El atma, hukuki niteliği itibariyle bir haksız fiildir. Ayni/şahsi haklara yönelik el atma fiili devam ettiği müddetçe el atmanın önlenmesi (müdahalenin men-i) davası her zaman açılabilir. Bu nedenle, el atmanın önlenmesi davasında herhangi bir hak düşürücü süre veya zamanaşımı süresi yoktur. Örneğin, arsası üzerine izinsiz bir şekilde barakalar yapılan kişi aradan 7 yıl geçmiş olmasına rağmen el atmanın önlenmesi davası açabilir. Çünkü haksız müdahale varlığını devam ettirmektedir.

Harç : El atmanın önlenmesi davası, dava konusu eşyanın değeri üzerinden nisbi harca tabidir.

El Atmanın Önlenmesi Davasında Taraflar: El atmanın önlenmesi davasında, mülkiyet hakkına el atılan taşınır veya taşınmaz malın maliki veya şahsi hak sahibi kiracı davacı taraf olarak yer alır. Eşyaya haksız olarak elattığı iddia edilen kişi veya kişiler davalı tarafta yer alır. Paylı mülkiyete veya elbirliği mülkiyetine tabi taşınır veya taşınmaz mallarda her ortak/paydaş tek başına el atmanın önlenmesi davası açabilir.

El Atmanın Önlenmesi Davasında İspat: El atmanın önlenmesi davasında, ispat yükü ayni/şahsi hak sahibi olan davacıdadır (TMK m. 6, 6100 sayılı HMK m.190/1). Davacı, ayni/şahsi hakkını ve bu ayni/şahsi hakkına haksız bir şekilde müdahale edildiğini ispatlamakla mükelleftir. Davalı taraf, ise ayni/şahsi hakka el atmadığını ispatlamakla yükümlüdür. Davalı taraf, ayni/şahsi hakka el attığını kabul ediyor ise bunun hukuki gerekçesini, yani el atmanın haksız olmadığını ispatlamalıdır.

Görevli Mahkeme: El atmanın önlenmesi davasına bakmaya görevli mahkeme genel görevli mahkeme olan Asliye Hukuk Mahkemesi olarak belirlenmiştir.

Yetkili Mahkeme: Taşınmaz mallarda el atmanın önlenmesi davasına bakmaya yetkili mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Taşınır mallarda ise genel yetki kuralı olan davalının yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.

El Atmanın Önlenmesi Davasında Hüküm: El atmanın önlenmesi davası sonucunda davalı, el atmayı sona erdirecek davranışları yapmaya veya el atmaya yol açacak davranışlardan kaçınmaya mahkûm edilir. El atmanın önlenmesi davasının amacı da, davalıyı yapmaya veya yapmamaya mahkûm eden hükmün icrası ile gerçekleşir.

Hükmün İcrası İçin Kesinleşmesinin Gerekip Gerekmediği: El atmanın önlenmesi davalarında ihtilaf konusu eşyanın mülkiyeti de çekişmeli ise, bu durumda yapılan yargılama neticesinde elde edilen hükmün kesinleşmeden icraya konulması mümkün değildir. Ancak, eşyanın aynı çekişmeli değilse el atmanın önlenmesi davası neticesinde elde edilen hüküm kesinleşmeden icraya konulabilir. Örneğin, A’nın B’ye açtığı müdahalenin men’i (el atmanın önlenmesi) davasında, davalı B dava konusu taşınmazın mülkiyet hakkına sahip olduğu savunmasında bulunursa, taşınmazın aynı çekişmeli hale geleceğinden, bu dava neticesinde nasıl bir hüküm verilirse verilsin hükmün icraya konulabilmesi için kesinleşmesi gerekir.