Koruma Tedbiri Ne Demektir?
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununda düzenlenen gözaltı, yakalama, el koyma ve tutuklama gibi tedbirler koruma tedbirleri olarak adlandırılır. Bu koruma tedbirlerinin haksız olarak verildiğinin ispatı sonunda kişinin hazine aleyhine tazminat isteme hakkı doğmaktadır. Bu tazminat istemi de yine 5271 sayılı CMK kapsamında düzenlenmiştir.
Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davası Kimler Tarafından Açabilir
Ceza yargılamalarında soruşturma ve kovuşturma evrelerinde uygulanan koruma tedbirlerinin davanın sonucunda haksız olduğu ve mağduriyetine yol açtığı belirlenen kişiler bu davayı açabilir. Kimlerin açabileceğine yönelik kanuni düzenlemeyi şöyle açıklayabiliriz. Suç soruşturması veya kovuşturması sırasında;
Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan,
Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen,
Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan,
Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen,
Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
Yakalama veya tutuklama işlemine karşı Kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmayan,
Kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler. Bu dava açılırken kişinin hangi madde kapsamında dava açtığı önemlidir. Zira bazı maddeler için davanın sonucunda kişinin suçsuz olduğunun ortaya çıkması yani takipsizlik veya beraat alma zorunluluğu olsa da bazıları için bir hakkın kullandırılmamış olması mağduriyetin oluşması için yeterlidir. Uygulamada en sık karşılaştığımız tazminat türü yukarıda anlattığımız e, i ve j maddeleridir. Bu maddeler haksız olarak arama, elkoyma, gözaltı ve tutuklamadır.
Bu dava açılırken kişinin hangi madde kapsamında dava açtığı önemlidir. Zira bazı maddeler için davanın sonucunda kişinin suçsuz olduğunun ortaya çıkması yani takipsizlik veya beraat alma zorunluluğu olsa da bazıları için bir hakkın kullandırılmamış olması mağduriyetin oluşması için yeterlidir.
Davanın Açılma Zamanı
Bu davanın açılması için dosyada yapılan işlemlerin, karar ve hükümlerin kesinleşmesi gerekmektedir. Yani yapılan itirazlar varsa bunların sonuçlanması halinde karar kesinleşmiş sayılır. Bu kesinleşmeden sonra tazminat davası açılabilir. Nitekim kanun da süreyi şu şekilde düzenlemiştir. Karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her hâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde tazminat isteminde bulunulabilir.
Burada asıl süre dosyanın kesinleştiğinin tebligatı kişiye yapılınca 3 ay içinde bu davayı açmak gerekmektedir. Kanunda bahsedilen 1 yıllık süre olağanüstü şartlardan ötürü 3 aylık süreyi kaçıranlar için geçerlidir. Uygulamada kişiye kararlar tebliğ edilse de kesinleşme şerhleri veya kararın kesin olduğunun tebliği yapılmamaktadır. Bu yüzden kişi için genelde 1 yıllık süre baz alınmaktadır. 1 yıllık süre hak düşürücü olup bundan sonra açılan davalar reddolmaktadır. Bu sebepten ötürü kişinin en kısa zamanda bir avukata danışması hak kaybı yaşamaması adına çok önemlidir.
Davada Yetkili Ve Görevli Yargı Merci
İstem, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza mahkemesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır. Bu dava her ne kadar CMK'de düzenlenmiş olsa da türü itibariyle tazminat davası olup usul kurallarına tabidir. Dava sürecinde faizin başlangıç tarihi, araştırılması gereken hususlar gibi konular önem arz etmekte ve farklılık göstermektedir. Bu sebeple dosyanızı konuya hakim bir avukatın takip etmesi hakkınızın korunması adına en iyisi olacaktır.
Hazinenin Tazminatı Geri Alabilmesi Halleri
Bazı hallerde hazinece ödenen bu tazminat geri alınabilir.
Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, hakkında kamu davası açılan ve mahkûm edilenlerle,
Yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkûm edilenlere ödenmiş tazminatların mahkûmiyet süresine ilişkin kısmı, aynı mahkemeden alınacak kararla geri alınır. Bu karara karşı itiraz edilebilir.
Tazminat İsteyemeyecek Kişiler
Kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişilerden aşağıda belirtilenler tazminat isteyemezler:
Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler.
Genel veya özel af, şikâyetten vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın düşmesine karar verilen veya kamu davası geçici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya düşürülenler.
Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler.
Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar
tazminat talebinde bulunamazlar.
Maddi Tazminatın Belirlenmesindeki Koşullar
Bu dava görülmeye başlandığında mahkeme kişinin sosyal durumuyla alakalı en yakın kolluk kuvvetine müzekkere yazarak araştırma yapmasını ister. Bunun yanında maddi tazminat belirlenirken kişinin işi ve mesleği önemlidir. Kişi mahkemeye başvururken yaptığı işe ve maddi kayıplarına ilişkin belge sunması gerekmektedir. Bu belgeler sunulduğu takdirde yapılan araştırmalara ek olarak bu evrak da incelenir. Belge sunulmaması ya da kişinin hak kaybına uğradığı dönemde işsiz olması halinde, hak kaybına uğradığı dönemin asgari ücret miktarı ne kadarsa ona yönelik tazminat miktarı hesaplanır. Bu miktar somut olaya göre değişecektir. Tutuklu kalınan süre için mi tazminat istendiği, el koyulan tırın kullanılamadığı süre için mi istendiği gibi farklı konulara göre tazminat miktarı belirlenir.
Manevi Tazminatın Belirlenmesindeki Koşullar
Manevi tazminat hesaplanmasındaki koşullar somut olaya göre değişmektedir. Kişinin sosyal ve hukuki durumu, çektiği elemin ölçüsü, yaşadığı itibar kaybı, üzerine atılı suç konusu, tutuklandığı olayın meydana geliş şekli gibi birçok sebebin önemi bulunmaktadır. Kimi zaman yüksek tazminatlar çıkarken kimi zaman düşük tazminatlar çıkmaktadır. Bir ergenekon subayının manevi tazminat olarak 500.000-TL alması veya asgari ücretle çalışan bir işcinin manevi tazminat olarak 30.000-TL alması gibi. Çekilen her türlü manevi acı bu davada ileri sürülebilir.
AİHM kararlarına yansımış bu dava türünde mahkeme belli bir istikrar yakalamış olup, haksız tutuklamaya karşılık olarak 1 ay için 1000 Euro manevi tazminata hükmetmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
1) Dava harca tabi bir dava mıdır? Dava açılırken harç ödenir mi?
Haksız koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davası harca tabi bir dava değildir. Dilekçeyle başvuru yapmak yeterli olup herhangi bir gider kalemi ödenmemektedir.
2) Hakkımda HAGB(Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) kararı verildi. Tazminat davası açabilir miyim?
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verildikten sonra kişi 5 yıl(çocuklarda 3 yıldır) kasten bir suç işlemezse HAGB verilen dosya düşer. Dosya düştükten sonra uğranılan hak kaybı için de tazminat talebinde bulunulabilir. Uygulamada çoğu kez dosya kendiliğinden değil de talep halinde düşmektedir. Bu da dikkat edilmesi gereken bir husustur.
3) Aldığım hapis cezasından fazla süre tutuklu kaldım. Tazminat davası açabilir miyim?
Kişi 6 ay hapis cezası almışsa ve 9 ay tutuklu kalmışsa infaz hesabına göre dava açabilir. 6 ay hapis cezasının yatar hesabı 4 aydır. Kişi de 9 ay tutuklu kaldıysa arasındaki fark süre olan 5 ay için tazminat talebinde bulunabilir.
Comments