270 Saate Kadar Yapılan Fazla Çalışmalar ve Bu Çalışmaların Ücretin İçinde Olduğunun Kararlaştırılması

İş İlişkisi ve Fazla Çalışma Ücretinin Kararlaştırılması

İşçi ile işveren arasında iş sözleşmesiyle iş ilişkisi kurulur. İşçi, işverenin emir ve talimatları çerçevesinde işini yaparken, işçinin çalışması karşılığı işveren de işçiye ücret öder. İşçinin sözleşme veya Kanun hükümlerine aykırı olacak şekilde fazla çalıştırılması durumunda işçi fazla çalışma ücretine hak kazanır. İşte tam bu noktada işçi ile işveren aralarında anlaşarak işçinin fazla çalışma ücretinin normal çalışma ücretinin içinde olacağını kararlaştırabilirler. Ancak her ihtimalde İş Kanunu 41 inci maddesinin 8 inci fıkrası uyarınca, fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saati geçemeyecektir. Dolayısıyla işçinin fazla çalışma ücretinin normal ücretin içinde olduğu kararlaştırılsa dahi yıllık 270 saati aşan çalışmalar için işçi fazla çalışma ücreti talep edebilecektir.

Yargıtay Kararları ve Geçerli Sözleşme Hükümleri

Yargıtay 9. HD. 2020/3915 E., 2021/614 K. ve 13.01.2021 T. kararında, “İş sözleşmelerinde fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu yönünde kurallara sınırlı olarak değer verilmelidir. Dairemizce, 270 saatle sınırlı olarak söz konusu hükümlerin geçerli olduğu kabul edilmekte olup, yılda 270 saati aşan çalışmaların kanıtlanması durumunda karşılığının ödenmesi gerekir. Bu halde, iş sözleşmesinde kararlaştırılan aylık ücrete aylık 22,5 saat fazla çalışma ücretinin de dahil olduğu göz önüne alınarak, davacının fazla çalışma ücreti dışında kalan ücretinin asgari ücretin altında kalıp kalmadığı denetlenmelidir.” diyerek fazla çalışma ücretinin aylık ücretin içinde kararlaştırıldığı durumlarda bu sözleşme hükmüne 270 saate kadar değer verilebileceğini ifade etmiştir. Fazla çalışma ücretinin asıl ücrete dahil olduğuna ilişkin sözleşme hükümlerinin geçerli olabilmesi için, yıllık azami fazla çalışma süresinin 270 saati geçmemesi koşuluna ek olarak anlaşmanın yazılı olması, ücretin asgari ücretin üzerinde belirlenmiş olması ve işverenin ücret ödeme borcu ile işçi tarafın iş görme edimi arasında açık bir oransızlık oluşturmaması gerekir.

Fazla Çalışma Süresinin Hesaplanması ve Ücretlendirme

Yargıtay 9. HD. 2009/14955 E., 2011/18340 K. ve 16.06.2011 T. kararında, haftada 48 saat çalışma yapan bir işçinin ücretinin döviz olarak ödenmesi durumunda, sözleşmede kararlaştırılan ücretin yüksek tutulduğunu kabul etmiş ve sözleşmeye göre haftalık yasal çalışma süresi olan 45 saat ile 48 saat arasındaki fazla çalışma ücretinin ödendiğini, varsa 48 saati aşan çalışmaların karşılığının hesaplanması gerektiğini ifade etmiştir. Burada ücretin, en az yıllık 270 saatin aylık bazda karşılığı sürede yapılabilecek fazla çalışma ücretini karşılayacak kadar dolgun olması gerekmektedir. Yargıtay bazı kararlarında fazla çalışma hesabında 270 saatin 12 aya bölünmesinin sonucu olarak aylık 22,5 saat üzerinden hesaplama yapılması gerektiğini ifade etmektedir. Yargıtay 9. HD., 2016/30199 E., 2020/14569 K. ve 03.11.2020 T. kararında, “İş sözleşmesinde fazla mesainin temel ücret içinde ödeneceği yönündeki kuralın geçerli olabilmesi için kararlaştırılan ücretin asgari ücretin belli bir miktar üzerinde olması gerekir. Sözü edilen kural gereği yıllık 270 saatlik fazla mesainin temel ücret içinde ödendiği kabul edildiğine göre aylık 22,5 saat olan fazla mesai ücretinin zamlı kısmını karşılayabilecek düzeyde ücret belirlenmelidir.” diyerek aylık 22,5 saati aşan kısım bakımından hesaplama yapılması gerektiğini ifade etmiştir. Yargıtay bazı kararlarında ise, 270 saatin 52 haftaya bölünmesinin sonucu olarak haftalık 5,2 saat üzerinden hesaplama yapılması gerektiğini ifade etmiştir (Yargıtay 9. HD., 2021/11508 E., 2021/15706 K. ve 22.11.2021 T.).

Yer Altında Çalışan İşçiler ve Üst Düzey Yöneticiler

Ayrıca ifade etmek gerekir ki, İş Kanunu 41/9’da yer altında maden işlerinde çalışan işçilere olağan fazla çalışma yaptırılamayacağı hüküm altına alınmıştır. İş Kanunu 42/2 ve 43/2’de 41 inci maddeye atıf yapılan hususlar arasında 270 saatlik sınırın düzenlendiği 8 inci fıkra bulunmamaktadır. O halde yer altında maden işlerinde çalışan işçiler bakımından 270 saatlik yasal sınır söz konusu olmayacaktır. Bir diğer anlatımla maden işlerinde çalışan işçiler ile işveren arasında 270 saate kadar yapılan fazla çalışmaların ücretin içinde olduğuna dair anlaşmalar Kanun’a aykırı olduğundan geçersizdir. İfade etmek istediğimiz son husus, üst düzey yöneticiler bakımından fazla çalışmanın ücret içinde olduğuna dair anlaşmaların geçerli olup olmadığı hususudur. Yargıtay 9. HD., 2016/2364 E., 2019/11702 K. ve 21.05.2019 T. kararında, “Somut uyuşmazlıkta davacı ile davalı arasında imzalanmış bireysel iş sözleşmesinde fazla mesainin ücrete dahil olduğuna yer verildiğine göre davacının mesaisini kendi belirleyen üst düzey yönetici olduğu söylenemez.” demiş ve fazla çalışmanın ücretin içinde olduğuna dair hükmü işçinin üst düzey çalışan olmadığının gerekçesi olarak değerlendirmiştir.

Gerçekten de üst düzey çalışanlar genel olarak kendi çalışma saatlerini kendileri belirlediklerinden fazla çalışma ücretine hak kazanamazlar. Diğer yandan aynı üst düzey çalışan ile işverenin, 270 saate kadar yapılan fazla çalışmaların ücretin içinde olacağı hususunda anlaşmaları çelişkili bir durumdur. Bir çalışanın hem çalışma saatlerini kendisinin belirlemesi hem de belli saate kadar fazla çalışması durumunda ücretin içinde olacağının kararlaştırılması çelişkiden ibarettir. Bu sebeple olmayan bir alacağın ücret içinde ödenmesi söz konusu olamaz. Ancak üst düzey çalışanların üst düzey çalışan olup olmadığı, çalışma saat ve düzenlerini kendilerinin belirleyip belirlemedikleri, bulunduğu yerde fazla çalışması ve işi noktasında talimat aldığı kimselerin olup olmadığı, ücretinin yüksek olup olmadığı ve benzeri hususlar her somut olay bakımından araştırılmalıdır. Bu araştırmalar sonucunda üst düzey çalışan gerçekten de üst düzey çalışan ise hemen yukarıdaki paragrafta ifade ettiğimiz hususlar geçerlidir. Aksi durumda 270 saate kadar fazla çalışmaların ücretin içinde olduğuna dair anlaşmaları geçerli saymak gerekir.